Ο Μεγαλέξαντρος (1980) είναι ελληνική ταινία σε σκηνοθεσία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές ταινίες σε διάρκεια, καθώς διαρκεί περίπου 4 ώρες.

Η υπόθεση αφορά τον Αλέξανδρο, έναν ισχυρό ηγέτη που με τη συνοδεία μιας ομάδας ληστών καταφέρνουν να διαφύγουν από το σωφρονιστικό ίδρυμα στο οποίο κρατούνταν. Πιάνουν σαν ομήρους μερικούς ευγενείς και μαζί με αρκετούς αναρχικούς οδεύουν προς ένα μικρό χωριό, στο οποίο βρισκόταν ο αρχηγός τους. Σε εκείνο το μέρος έχει κατασκευαστεί επιτυχώς ένα σύστημα που λειτουργεί με βάση την κοινοκτημοσύνη, την ισότητα και τη δικαιοσύνη των πολιτών. Λένε στους τοπικούς άρχοντες να δώσουν πίσω τα κτήματα που κατέχουν στους χωρικούς και τους αγρότες, όμως τα αιτήματά τους αντικρούουν σε στρατιωτικά τάγματα που περικυκλώνουν το μέρος αυτό. Από αυτό το σημείο και μετά τα πράγματα ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο.

Η ταινία κέρδισε 5 βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, καθώς και τα βραβεία Special Jury Prize και FIPRESCI Prize στο Φεστιβάλ Βενετίας. Προτάθηκε επίσης για το Χρυσό Λιοντάρι.

«Μέσα από το φακό του, ο Αγγελόπουλος κοιτάει τα πράγματα σιωπηλά. Είναι το βάρος αυτής της σιωπής και η ένταση του αμετακίνητου βλέμματος της κάμερας του Αγγελόπουλου, που κάνει τον Μεγαλέξανδρο τόσο δυνατό, που ο θεατής δεν μπορεί να αποδράσει από τη οθόνη. Αυτού του είδους η κινηματογράφηση, τόσο προσωπική και μοναδική στην ιδιαιτερότητά της, τείνει να επιστρέφει στις ρίζες του σινεμά. Αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί την εντύπωση της φρεσκάδας και της δύναμης. Όσο για μένα, παρακολουθώντας αυτό το φιλμ, ένιωσα βαθιά την απόλαυση του κινηματογράφου, με την πιο απόλυτη έννοια του όρου»
Ακίρα Κουροσάβα, για τον Μεγαλέξαντρο

Παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1900, δραπετεύει από τη φυλακή, καβάλα σ’ ένα άσπρο άλογο, ένας λαοφιλής ληστής: ο Μεγαλέξαντρος, εμφανίζεται στο χωριό του για να το σώσει από τα προβλήματα του. Η ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου τοποθετείται χρονικά στις αρχές του 20ου αιώνα και σχολιάζει κριτικά τα γεγονότα του αιώνα που μόλις ξεκινά. Ο Αλέξανδρος είναι ο σωτήρας που εμφανίζεται πάνω στο άλογο του, έτοιμος να σώσει τη χώρα. Ο λαός τον αποκαλεί «Μεγαλέξαντρο», αφού βλέπει σ’ αυτόν το μυθικό πρόσωπο, ανάλογο των λαϊκών εξεγέρσεων. Η κριτική ματιά του σκηνοθέτη σχολιάζει τον επίκαιρο μύθο του λυτρωτή που φέρνει την επανάσταση, με έναν τρόπο έντονα επίκαιρο στη σημερινή εποχή. «Το αρχικό Άλφα στη λέξη Αλέξανδρος είναι το Άλφα του ονόματος Αγγελόπουλος, το Άλφα του Άρης (Βελουχιώτης). Ο Αλέξανδρος είναι ο “αμύνων άνδρας”, αυτός που πολεμάει τους ανθρώπους, ο πατριάρχης πόλεμος, ο πατήρ πάντων, του Ηράκλειτου», γράφει ο ιστορικός κινηματογράφου Sergio Arreco.

Ο «Μεγαλέξαντρος» ως σωτήρας

Ο «Μεγαλέξαντρος» μαζί με τα παλληκάρια του δραπετεύει από το σωφρονιστικό κατάστημα, στο οποίο κρατείται, μία ημέρα πριν αλλάξει ο αιώνας. Απαγάγουν μια ομάδα Άγγλων ευγενών, ενώ ζητούν από την κυβέρνηση αμνηστία και να επιστρέψει τη γη πίσω στους αγρότες. Στο χωριό λειτουργεί μια ιδιότυπη κομμούνα, με γενικές συνελεύσεις των κατοίκων και κολεκτιβοποίηση της γης. Oι χωρικοί υποδέχονται τον Μεγαλέξαντρο και τους δικούς του ενώ παράλληλα τον χαιρετίζουν ως λυτρωτή. Τα αιτήματά τους ωστόσο αντικρούονται σε στρατιωτικά τάγματα που επιδιώκουν την απελευθέρωση των ομήρων και τη σύλληψη του Αλέξανδρου. Η μυθική φιγούρα του Αλέξανδρου απογυμνώνεται και φανερώνει τα ανθρώπινα στοιχεία της προσωπικότητας του.

«Η ταινία είναι ελεγεία σε κάτι που πεθαίνει. Πάνω στο τέλος του μύθου και στο τέλος κάποιων ελπίδων που γεννήθηκαν με τον 20ο αιώνα»
Θόδωρος Αγγελόπουλος

Ο Μεγαλέξαντρος είναι η πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, η οποία γυρίστηκε μετά την Τριλογία της Ιστορίας και πριν την Τριλογία της Σιωπής και αποτελεί μια αυτόνομη ενότητα στο έργο του μεγάλου Έλληνα δημιουργού. Η ταινία υπήρξε υποψήφια στο φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας. Οι Ιταλοί κριτικοί από την πρώτη στιγμή τη θεώρησαν «φαβορί». Χαρακτηριστικό είναι ότι ο διευθυντής του φεστιβάλ το 1980, Κάρλο Λιζάνι, όταν παρουσίασε το πρόγραμμα του, οι Ιταλοί υπογράμμισαν πρώτα την παρουσία του Αγγελόπουλου και στη συνέχεια τις συμμετοχές άλλων σκηνοθετών.

Το όραμα του Αγγελόπουλου

Η ταινία όπως ήταν αναμενόμενο τιμήθηκε με τον Χρυσό Λέοντα του Φεστιβάλ της Βενετίας, το πρώτο μεγάλο βραβείο για τον σκηνοθέτη. Ο Όμερο Αντονούτι, ο οποίος ενσάρκωσε τον Μεγαλέξαντρο στην ομώνυμη ταινία αφηγήθηκε για τον Αγγελόπουλο: «Επιχειρούσε να αποδείξει ότι οι τρεις δυνάμεις, η αναρχική, η αυταρχική και του δήμου, μπορούν να ενωθούν και να δώσουν ζωή σε ένα πραγματικό σοσιαλισμό. Ακόμα και μετά τη διάλυση της ιδέας θα γεννηθεί ένας μικρός Αλέξανδρος, ο οποίος θα προχωρήσει σε μια νέα εποχή. Αυτή ήταν η δέσμευσή του. Νομίζαμε ότι μπορούσε να πραγματοποιηθεί, αλλά ακόμα στις μέρες μας οι λαοί δυσκολεύονται».

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος το 1980 κινηματογραφεί το πρώτο πρωινό του 20ου αιώνα το οποίο ξεπροβάλει στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Μεγάλο μέρος των γυρισμάτων έγινε στα Γρεβενά, στην Ερμούπολη της Σύρου και τη Σκοτίνα της Πιερίας. Πολλοί κάτοικοι των Γρεβενών συνέβαλαν στα γυρίσματα, καθώς συμμετείχαν ως κομπάρσοι σε μικρούς ρόλους. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ο Αγγελόπουλος γνώρισε τη διευθύντρια παραγωγής, Φοίβη Οικονομοπούλου, η οποία έγινε η σύντροφος της ζωής του.